به گزارش خبرگزاری شبستان از استان قم، ۱۹ مهرماه سالروز بیانات رهبر معظم انقلاب درباره کانون های فرهنگی هنری مساجد است که فرمودند؛ «من سفارش کنم که کانون‌های فرهنگی هنری مساجد را فراموش نکنید، البته با همکاری بسیج ...این کانون ‌های فرهنگی هنری مساجد را مؤثر کنید، برایش کار کنید، بنشینید فکر کنید، مطالعه کنید و سخنی که متناسب با نیاز آن جوانی است که آنجا حضور پیدا می‌کند فراهم کنید، مطالعه کنید. خودتان را مجهز کنید، مسلح به سلاح معرفت و استدلال کنید، بعد به این کانون‌های فرهنگی، هنری بروید و پذیرای جوان باشید. با روی خوش هم پذیرا باشید؛ با سماحت، با مدارا». در همین راستا گفتگویی انجام داده ایم با سرکار خانم دکتر زهره برقعی مدیر جامعه الزهرا(س) که در پی می آید.

به عنوان سوال اول در خصوص ضرورت کار فرهنگی وهنری در مسجد با محوریت کانون‌های مساجد بفرمایید.

با توجه به جایگاه مسجد در نظام اسلام که به فرمایش پیامبر اسلام محبوب ترین مکان ها نزد خداوند متعال است، و نمونه تاریخی سیره پیامبر که به محض ورود به مدینه  بیش از هرکار به ساختن مسجد پرداختند، نقش محوری مساجد در ضرورت کار فرهنگی آشکار می‌شود؛

مسجد، پناهگاه امن و پایگاه هویتی: مسجد می‌تواند به یک "پناهگاه امن" و "پایگاه هویتی" تبدیل شود؛ جایی که نوجوان در آن احساس تعلق، آرامش و اصالت می‌کند.

کانون مسجد، کارگاه ساخت هویت: کانون مساجد دیگر صرفاً یک محل اوقات فراغت نیست، بلکه یک "کارگاه فعال" برای ساخت و تقویت هویت دینی و اجتماعی است. جایی که نوجوان می‌آموزد، تجربه می‌کند، ارتباط واقعی برقرار می‌کند و خود را در یک جامعه کوچک معنادار می‌یابد.

هنر، زبان مشترک با نسل نو: کار هنری (تئاتر، فیلم، نقاشی، نویسندگی و...) تنها زبانی است که می‌تواند با جذابیت و عمق خود، با قلب و ذهن نوجوان امروزی ارتباط برقرار کند و پیام دینی و فرهنگی را به گونه‌ای نرم و اثرگذار منتقل کند. 

مقام معظم رهبری در فرمایشات شان بر موثر کردن کانون ها تاکید دارند، به نظر حضرتعالی راه‌های موثر کردن کانون‌های مساجد چیست؟

مربیان جوان و آشنا به فضای مجازی: استفاده از نیروهای جوان، خلاق و مسلط به فرهنگ و زبان نوجوان و ابزارهای دیجیتال برای مدیریت و هدایت کانون.

 نیازسنجی و طراحی برنامه بر اساس دغدغه‌های نوجوان: به جای برنامه‌ریزی صرفاً بر اساس سلیقه بزرگان، باید مستقیم از نوجوانان پرسید: "دغدغه تو چیست؟ چه سوالی داری؟ دوست داری در چه کاری مهارت پیدا کنی؟ "

تبدیل کانون به یک "استارتاپ فرهنگی": دادن اختیار و مسئولیت برنامه‌ریزی، تولید محتوا و اجرای برنامه‌ها به خود نوجوانان. کانون باید محل "انجام کار" توسط آنان باشد، نه فقط "محل ارائه برنامه" به آنان.

ادغام فضای حقیقی و مجازی: کانون باید یک فعالیت مجازی قوی (مثلاً یک کانال یا گروه پررونق در پیام‌رسان‌ها) داشته باشد که مکمل فعالیت‌های حضوری است. در این فضای مجازی، بحث‌ها ادامه می‌یابد، محتوای تولیدشده به اشتراک گذاشته می‌شود و ارتباط در تمام هفته زنده می‌ماند.

 رویکرد حل مسئله و پاسخ به شبهات: برگزاری جلسات گفت‌وگو محور درباره شبهات رایج دینی و اجتماعی نوجوانان با حضور کارشناسان دغدغهمند و خوش‌بیان، به جای ارائه صرف مطالب یک‌سویه.

 ایجاد بستر برای بروز استعدادها و قدردانی از آن: برگزاری نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها و مراسم تقدیر از تولیدات فرهنگی-هنری اعضای کانون تا حس مفید بودن و دیده شدن در آنان تقویت شود. حال با توجه به تحلیل چالش‌ها و فرصت‌های فضای مجازی، می‌توان به وضوح نقش کلیدی و راهبردی کانون‌های مساجد را در مدیریت این فضا تعریف کرد.

کانون‌های مساجد چطور می توانند این نقش راهبردی را ایفا کنند؟

کانون مسجد در عصر دیجیتال، نه یک نهاد حاشیه‌ای، بلکه یک "ستاد فرماندهی فرهنگی" است که می‌تواند با یک استراتژی فعال، فضای مجازی را برای نوجوان از یک تهدید به یک فرصت تبدیل کند. باید توجه داشت مسجد و کانون فرهنگی-هنری آن، اگر بتواند خود را به ابزارها و زبان روز مجهز کند و از حالت انفعالی خارج شده و به یک کانون پویا، پاسخگو و جذاب برای نوجوان تبدیل شود، نه تنها می‌تواند در برابر چالش‌های فضای مجازی سد محکمی بسازد، بلکه از همین فرصت‌ها برای ساختن هویتی عمیق، آگاهانه و مقاوم در نسل نوجوان استفاده کند. نقش کانون مسجد در مدیریت فضای مجازی، نقشی کاملاً فعال، پیشگیرانه و آینده‌نگرانه است. کانون باید از حالت منفعل (فقط برگزاری کلاس‌های سنتی) خارج شود و به یک «کانون دیجیتال-فرهنگی» تبدیل شود که هم در فضای واقعی مسجد نفس می‌کشد و هم در فضای مجازی حضور مؤثر و جریانساز دارد.

نیروی انسانی آن  از جمله مربیان از «آمران فرهنگی» به «تسهیل‌گران و هم‌سفران» نوجوانان تغییر کند. با این نگاه، کانون مسجد می‌تواند برای نوجوان، هم «پناهگاه» باشد در برابر توفان‌های فضای مجازی و هم «سکوی پرتاب» تا او را به یک «فعال مؤمن و اثرگذار» در همان فضا تبدیل کند.

بسیاری از نوجوانان، مسجد را صرفاً به عنوان یک فضای عبادی محض می‌شناسند. چگونه می‌توانیم این تصویر را به یک "کانون پویای زندگی" تغییر دهیم تا برای نسل جوان و نوجوان جذاب باشد؟

برای تبدیل مسجد به «کانون پویای زندگی» برای یک نوجوان، باید به او ثابت کنیم که «مسجد، خانه خود توست. جایی است که تو را می‌شناسد، به حرف‌هایت گوش می‌دهد، به استعدادهایت فضا می‌دهد و برای ساختن یک زندگی قوی و بانشاط، همراهت است.» این اتفاق زمانی می‌افتد که مسجد از حالت یک «مقصد نهایی» برای ادای تکلیف، به یک «ایستگاه همراهی و توانمندسازی» در مسیر پرفرازونشیب زندگی نوجوان تبدیل شود. تغییر این تصویر از «عبادتگاه محض» به «کانون پویای زندگی» نیازمند یک تحول نگرش و اقدام عملی است، به ویژه برای جذب دختران نوجوان که نیازها و علایق ویژه‌ای دارند.

به نظر شما راهکارهای عملی برای ایجاد این تحول کدام اند؟

تغییر فیزیکی و کارکردی فضا: ایجاد «اتاق مخصوص نوجوانان» : حتی یک گوشه از مسجد می‌تواند با کمی خلاقیت به فضایی جذاب تبدیل شود: استفاده از رنگ‌های شاد، قفسه کتاب با عناوین متناسب، صندلی‌های راحت، تابلوهای اعلانات برای نمایش آثار هنری و پوسترهای الهام‌بخش.

تنوع بخشیدن به کاربری فضا: مسجد نباید فقط برای نماز باشد. می‌توان از آن برای برگزاری کارگاه‌های مهارت‌آموزی، نمایشگاه نقاشی، جشن‌های اعیاد، دیدارهای دوستانه و حتی کلاس‌های آموزشی (مثل رباتیک، کمک‌درسی) استفاده کرد. این کار به نوجوان ثابت می‌کند که مسجد «جایی برای زندگی» است.

تغییر محتوایی: از برنامه‌های کلیشه‌ای به مسائل «زندگی محور» و «دغدغه‌محور»

دختر نوجوان با مسائل زیادی درگیر است: هویت، زیبایی، تحصیل، خانواده، رسانه و آینده. مسجد باید به این سوالات پاسخ دهد.

کارگاه‌های مهارت زندگی با رویکرد دینی: به جای سخنرانی یک‌طرفه، برگزاری کارگاه‌های تعاملی با عنوان‌هایی مانند: «هنر مدیریت احساسات» (با الهام از سیره ائمه)؛ «رسانه، زیبایی و حجاب: چگونه خودمان باشیم؟»؛ «راز موفقیت: مهارت‌های مطالعه و برنامه‌ریزی»؛ «دوستان مجازی، حریم واقعی»

کتاب‌خوانی‌های جذاب: انتخاب کتاب‌های داستانی با شخصیت‌های نوجوان و قوی (به ویژه شخصیت‌های دختر) که در بستر مدرن زندگی می‌کنند و با چالش‌های مشابه روبرو هستند، سپس بحث و گفت‌وگو درباره آن.

تغییر روش‌ها: «شورای برنامه‌ریزی نوجوانان» تشکیل دهید: از خود دختران نوجوان دعوت کنید تا در طراحی، اجرا و حتی ارزیابی برنامه‌ها مشارکت داشته باشند. آنان بهتر از هر کسی می‌دانند چه چیزی برای هم‌سن‌وسالانشان جذاب است.

کانون را به دست خودشان بسپارید: مسئولیت بخش‌هایی مانند «کتابخانه»، «صفحه مجازی»، «تزئینات» و «برنامه‌ریزی اردوها» را به تیم‌های داوطلب نوجوان بسپارید.

ایجاد باشگاه‌های تخصصی: ایجاد گروه‌هایی مانند «باشگاه نویسندگان جوان»، «گروه تئاتر و نمایشنامه‌خوانی»، «گروه پادکست‌سازی و عکاسی» یا «گروه خیریه دانش‌آموزی». این کار به آنان هویت و مسئولیت می‌دهد.

استفاده از زبان هنر و خلاقیت: پلی بین دنیای نوجوان و مفاهیم دینی؛ هنر، جهانی و احساسی است و مستقیم با قلب نوجوان ارتباط برقرار می‌کند.

تبدیل مفاهیم به آثار هنری: مثلاً کارگاه «خوشنویسی مدرن» با مضامین امیدبخش قرآنی، یا کارگاه «عکاسی طبیعت» با موضوع نشانه‌های خدا در آفرینش.

تئاتر و نمایشنامه‌نویسی: نوشتن و اجرای نمایشی درباره چالش‌های نوجوانی امروز (مثل فشار همسالان، اعتماد به نفس) و ارائه راه حل از منظر دینی.

خلاقیت در مناسبت‌ها: در کنار مراسم مناسبتی، برای ایام محرم یا میلاد اهل بیت، مسابقه «داستان‌نویسی»، «کلیپ‌سازی کوتاه» یا «طراحی پوستر» برگزار کنید.

حضور الگوهای جوان و اثرگذار؛ یک دختر نوجوان نیاز به "الگوی ملموس" دارد.

دعوت از بانوان موفق و متدین: از زنان دانشمند، ورزشکار، هنرمند یا فعال اجتماعی که سبک زندگی متعادل و موفقی دارند دعوت کنید تا در کانون مسجد با نوجوانان گفت‌وگو کنند. دیدن زنی که هم متدین است، هم در جامعه موفق و اثرگذار، بسیار الهام‌بخش است.

مربیان جوان و خوش‌برخورد: استفاده از نیروهای جوانِ آموزش‌دیده که هم از مبانی دینی آگاهند و هم زبان و دغدغه‌های نوجوان امروز را می‌فهمند.

ایجاد فضای امن، صمیمی و غیر قضاوت‌گر، مهمترین عامل، احساس امنیت روانی است.

جلسات «حرف دل» : ایجاد جلسات هفتگی یا ماهانه در فضایی کاملاً صمیمی و دوستانه، بدون حضور بزرگان و مسئولین، که نوجوانان بتوانند آزادانه دغدغه‌ها، سوالات و حتی شبهات خود را مطرح کنند.

مشاوره محرمانه: در دسترس بودن یک مشاور (ترجیحاً زن) که نوجوانان بتوانند برای حل مسائل شخصی‌تر به او مراجعه کنند.

تغییر ادبیات: پرهیز از برچسب‌زنی، نصیحت مستقیم و قضاوت. استفاده از جملاتی مانند «نظر تو چیست؟»، «چه ایده‌ای داری؟» و «بیا با هم پیدا کنیمش».

چگونه می‌توان از هنر  به عنوان ابزاری برای جذب جوانان به فضاهای معنوی استفاده کرد؟

هنر و خلاقیت، زبانی جهانی و دلنشین هستند که می‌توانند پلی قدرتمند بین دنیای پرشور جوانان و عوالم عمیق معنویت ایجاد کنند. برای استفاده از این ابزار، باید از "تبلیغ مستقیم" به "اجرا و تجربه مستقیم" روی آورد:

نقشه راه عملی ابعادی دارد:

تغییر نگرش: هنر به مثابه "زبان" نه "تزئین"

اولین قدم این است که هنر را نه به عنوان یک حاشیه و تزئین برای برنامه‌های مذهبی، بلکه به عنوان "اصل رسانه و زبان ارتباطی" بپذیریم. همان‌طور که قرآن از زبان شعر و تمثیل استفاده می‌کند، ما نیز باید از زبان هنر بهره ببریم.

 حوزه‌های عملیاتی، چطور و با چه ابزاری؟

هنرهای نمایشی: از شعار به قصه

تئاتر تعاملی: اجرای نمایش‌هایی که شخصیت اصلی آن یک جوان امروزی است و با چالش‌های هویتی، اخلاقی یا اعتقادی روبروست. می‌توان از تماشاگران خواست تا پایان‌های مختلفی برای داستان پیشنهاد دهند.

فیلم کوتاه: راه‌اندازی "جنبش فیلم کوتاه معنوی". آموزش فیلم‌سازی با موبایل به جوانان و برگزاری جشنواره‌هایی با موضوعاتی مانند "یک دقیقه با خدا"، "زیبایی‌های پنهان محله من" یا "ایثارهای کوچک".

هنرهای تجسمی: خلق زیبایی محسوس

نقاشی دیواری مشارکتی: اختصاص دیواری در مسجد یا محله به نقاشی یک فرشینه بزرگ با موضوع "صلح و دوستی" یا "بهشت زمینی" توسط جوانان.

خوشنویسی مدرن (مدرن کالیگرافی) : ترکیب خطاطی آیات با طراحی گرافیکی مدرن و چاپ آن روی پوستر، لیوان یا تیشرت. این کار، کلام خدا را به یک عنصر زیبای شناختی در زندگی روزمره جوان تبدیل می‌کند.

سازه‌های حجمی و نورپردازی: ایجاد یک "غار نور" در ایام خاص (مثل ماه رمضان) با استفاده از آیات قرآن که با نور بر روی دیوار می‌شود.

هنرهای کلامی و ادبی: روایت‌گری به سبک امروز

شعرخوانی نمایشی: برگزاری شب‌های شعر با زبان و ریتمی پرشور و جوانانه که به موضوعاتی مانند عشق حقیقی، جستجو و معنویت بپردازد.

داستان‌نویسی خلاق: کارگاه نوشتن داستان‌های کوتاه علمی-تخیلی یا فانتزی که در بستری مدرن، مفاهیمی مانند توحید، معاد و عدل را بررسی می‌کنند.

پادکست‌سازی: راه‌اندازی یک استودیوی ساده برای تولید پادکست‌هایی با موضوع "پرسش و پاسخهای صمیمی دینی"، "روایت زندگی افراد الهام‌بخش" یا "تفسیر کاربردی قرآن برای زندگی روزمره".

 هنرهای رسانه‌ای و دیجیتال: تسخیر فضای زندگی جوان

هنر تعاملی: استفاده از واقعیت افزوده؛ مثلاً وقتی دوربین موبایل را به سوی یک آیه قرآن می‌گیری، یک انیمیشن کوتاه یا توضیح گرافیکی زیبا ظاهر شود.

بازی‌های ویدیویی جدی: طراحی بازی‌های موبایلی ساده که در قالب یک ماجراجویی، بازیکن را با چالش‌های اخلاقی و اعتقادی روبرو می‌کند و نتیجه انتخاب‌هایش را می‌بیند.

تولید محتوای خلاقانه در شبکه‌های اجتماعی: استفاده از قالب‌های محبوب برای انتقال پیام. مثلاً ساخت کلیپ‌های کوتاه با صداهای طبیعت و آیات قرآن درباره آرامش.

یک کانون فرهنگی هنری موفق برای نسل نوجوان در مسجد، باید چه ویژگی‌ها و چه برنامه‌های جذابی داشته باشد؟

به نظر شما ویژگی‌های اساسی یک کانون موفق چیست؟

۱. مدیریت جوان و هم‌زبان:

مدیریت کانون باید به جوانان یا حتی نوجوانان بااستعداد و دارای روحیه جهادی سپرده شود. وجود "مربیان مرشد" (مسلط به مبانی دینی) در کنار "مربیان همیار" (جوان، خوش‌سلیقه و آشنا به زبان نوجوان) ضروری است.

۲. فضای فیزیکی چابک و جذاب:

فضایی منعطف با صندلی‌های کفپوش، مبل، تابلوهای وایت‌برد، امکانات صوت و تصویر ساده (ویدئو پرژکتور، بلندگو) و دکوری شاد و هنرمندانه. حتی یک "اتاق نوجوان" کوچک می‌تواند با طراحی مدرن، حس مالکیت به آنان بدهد.

۳. برنامه‌ریزی مشارکتی (از پایین به بالا) :

هسته مرکزی برنامه‌ریزی، یک "شورای مرکزی نوجوانان" است. این شورا از نمایندگان باانگیزه تشکیل می‌شود که نیازسنجی کرده و ایده‌های خود را ارائه می‌دهند.

۴. چابکی و تنوع برنامه‌ها:

برنامه‌ها نباید سنگین، ثابت و خسته‌کننده باشد. کانون باید بتواند سریعاً به رویدادهای روز (مثلاً یک واقعه ورزشی یا یک فیلم پربیننده) واکنش نشان داده و محتوای مرتبط تولید کند.

۵. پیوند ذاتی با فضای مجازی:

کانون حتماً باید یک "بازوی مجازی" قوی داشته باشد؛ یک کانال یا صفحه در پلتفرم‌های پرطرفدار که به طور حرفه‌ای توسط تیم نوجوان اداره شود و محتوای تولیدشده در کانون را منتشر کند.

از برنامه‌های جذاب و کاربردی فرمودید، پبشنهادات  شما چیست؟

در یک کانون موفق، برنامه‌ها "کارگاه‌محور" و "پروژه‌محور" هستند. نوجوان در پایان هر دوره، یک "دستاورد ملموس" دارد.

۱. کارگاه‌های هنری مدرن • استوری‌سازی: آموزش ساخت کلیپ‌های کوتاه و جذاب برای شبکه‌های اجتماعی با محتوای اخلاقی، داستانی یا معرفتی. • پادکست‌سازی: راه‌اندازی یک استودیوی ساده برای ضبط بحث‌های دوستانه نوجوانان درباره کتاب، فیلم یا مسائل روز. • نقاشی دیجیتال و طراحی پوستر: آموزش نرم‌افزارهای ساده برای خلق آثار هنری با مضامین دینی و اجتماعی. • تئاتر تعاملی: اجرای تئاترهای کوتاه که در آن مخاطب نیز در داستان‌پردازی دخیل است.

۲. پروژه‌های رسانه‌ای و داستان‌سرایی • راه‌اندازی "خبرنگاران نوجوان": تهیه گزارش تصویری از برنامه‌های مسجد و محله. • مسابقه عکاسی "نگاه تو": با موضوعاتی مانند "نماز در خانه ما"، "زیبایی‌های محله‌ام" یا "صلح و دوستی". • کتاب‌خوانی خلاق: خوانش و نقد کتاب‌های پرمخاطب نوجوانان و سپس گفت‌وگوی آزاد درباره آن.

۳. حلقه‌های گفت‌وگوی صمیمی• کافه مذهب: جلسات پرسش و پاسخ در فضایی صمیمی با صرف یک نوشیدنی ساده، درباره شبهات دینی و اجتماعی. • "دغدغه‌های دخترانه/پسرانه": جلسات جداگانه با حضور یک روانشناس یا مشاور آگاه به مسائل نوجوانی. • مناظره‌های دوستانه: درباره موضوعات چالشی مانند "تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر خانواده".

۴. مهارت‌آموزی برای زندگی • کارگاه "مدیریت بحران بلوغ": آموزش مهارت‌های کنترل خشم، مدیریت استرس و ارتباط مؤثر. • کارگاه "سواد رسانه‌ای برای بقا": آموزش تشخیص اخبار جعلی، امنیت در فضای مجازی و تحلیل محتوا. • کارگاه های عملی: مانند نجوم، کمک‌های اولیه، برنامه‌نویسی مقدماتی یا طراحی سایت.

۵. برنامه‌های اردویی و پویا • "سفرهای محلی": بازدید از موزه‌ها، مراکز علمی، مؤسسات خیریه یا طبیعت‌گردی همراه با بازی و چالش‌های گروهی. • "مسابقات استارت‌آپی": ارائه ایده‌های نو برای حل یک مشکل محلی یا فرهنگی توسط تیم‌های نوجوان. • "پروژه‌های کار گروهی و خیریه": مانند توزیع سبد کالا بین نیازمندان محله یا پاکسازی یک پارچه.

۶. پیوند با مناسبت‌ها (به شیوه‌ای نو) • ایام محرم: در کنار مراسم، می‌توان "کارگاه طراحی پوسترهای مدرن عاشورایی" یا "مسابقه کلیپ‌سازی با موضوع ایثار" برگزار کرد. • میلاد اهل بیت: برگزاری "جشنواره غذاهای محلی" یا "جشنواره سرود و هم‌خوانی" با مضامین اهل بیتی.

به نقل از خبرگزاری شبستان: shabestan.news/xkGyw 

تصویر خبر