کلیات لایحه «الزام شهرداری به برنامه‌ریزی و بسترسازی و احیای زیست شبانه» با ۱۴ رای موافق در صدوبیست‌و‌دومین جلسه شورای شهر تهران در سال گذشته تصویب شد. بعد از یک رفت و برگشت از فرمانداری و ایجاد برخی اصلاحات در آن، ۲۴ اردیبهشت امسال، زهرا نژاد‌بهرام عضو هیات‌رئیسه شورای شهر تهران از تصویب و اجرای آن به صورت پایلوت در برخی مناطق تهران از جمله مناطق ۶، یک و هشت تحت‌عنوان طرح حیات‌شبانه خبر داد. در ادامه همچنین قرار شد دو منطقه دو و ۲۲ نیز به مناطق مذکور اضافه شوند. از آنجایی که در ماه مبارک رمضان به صورت معمول ساعات بعد از افطار تا سحر را بسیاری از مردم به دلایل مختلف بیدار هستند و شهر آمادگی آن را دارد، این ماه برای اجرای طرح حیات شبانه انتخاب شد و چون اجرای چنین طرحی نیازمند زیرساخت‌ها و ملزوماتی در سطوح مختلف شهری و انتظامی و امنیتی و... بود، به گفته اعضای شورای شهر، ۱۰۰ مامور نیروی انتظامی وظیفه تامین امنیت را برعهده گرفتند. این چند خط ماجرای آغاز و انجام حیات شبانه بود، مساله‌ای که البته محدود به همین ایام چندماهه نیست و در دوره‌های قبلی شورای شهر نیز در ارتباط با آن صحبت‌هایی شده بود و هم مطالبه و هم محل ایراد برخی افراد و گروه‌ها بود.
نخستین مخالف جدی این طرح پلیس بود، پلیس ابتدا نسبت به عدم‌وجود پیوست انتظامی در این طرح از آن انتقاد کرد و به دلیل نبود ملزومات انتظامی و امنیتی، ادامه آن را غیرممکن دانست، اما شورای شهر مصمم به اجرای این طرح است، با این حال ایوب سلیمانی، جانشین فرمانده ناجا در این زمینه معتقد است: «ماه رمضان، ماه ویژه و مناجات شبانه مورد تاکید دین ماست، در روز‌های غیر از آن برای چه موضوعی این طرح را ادامه دهیم؛ حیات شبانه را قبول نداریم، این فرهنگ حتی در اروپا هم نیست و زیر بار آن نخواهیم رفت. ما در طول ماه رمضان می‌توانیم پاسخگوی نظم و امنیت باشیم، اما در کل سال این ظرفیت برای برقراری نظم و امنیت وجود ندارد. نمی‌توانیم مجموعه نیرو‌های ناجا را در طول سال، هر شب در آماده‌باش نگه داریم و از سوی دیگر نمی‌توانیم به مردم بگوییم در نیمه‌های شب در خیابان‌ها حضور داشته باشند، اما نظم و امنیت آن‌ها به ما ربطی ندارد.»
اما این تنها یک طرف ماجراست و برای سخن گفتن درباره این طرح باید ابعاد مختلف آن را در نظر گرفت. از یک سو شلوغی شب های تهران و مطالبه مردم از نهادهای مختلف مانند شهرداری ها برای ارائه خدمات، مسئولان را ناچار به ارائه چنین طرح هایی می‌کند. همچنین بررسی معایب و مزایای اقتصادی که چنین طرح هایی با خود به همراه دارد روی دیگر سکه است. اما از همه مهمتر بررسی فرهنگی و نگاه دینی به این مساله است. بر اساس آموزه های دینی، خداوند شب را برای ثبات و آرامش بندگان آفریده است: «وَ جَعَلَ اللَّيْلَ سَكَناً. و شب را مايه آرامش قرار داد.» حال آیا استفاده از این ظرفیت برای تلاطم، کار و فعالیت، مساله‌ای خلاف هدف خلقت آن نیست؟
در آیه 47 سوره فرقان از شب به عنوان لباس و پوشش نام برده شده است: «وَ هُوَ اَلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اَللَّيْلَ لِباساً وَ اَلنَّوْمَ سُباتاً وَ جَعَلَ اَلنَّهارَ نُشُوراً»
در تفسیر احسن الحدیث در این باره آمده است: «پس این‌که خداوند شب را پوشش قرار داده و روز را وسیله معاش، چون وجود شب و روز در ادامه زندگی دخالت کامل دارند، در نور دائم یا در ظلمت مستمر، حیات میسّر نیست و استراحت و تلاش برای زندگی دو رکن تداوم حیات در روی زمین است.»
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) به یکی از صحابه خود امر فرمود: در آغاز شب، هرگز به سیر خود ادامه مده، زیرا خداوند شب را برای آرامش قرار داده است و آن را وقت إقامت قرار بده نه کوچ کردن، در شب بدن خود را آرام بدار و استراحت کن. (تفسیر صافی، ج 2، ص 141)
جدای از مباحث دینی، در فرهنگ ایرانی نیز از دیرباز، شب فرصتی بوده است برای کسب آرامش فکری، روانی و جسمی. دور هم جمع شده اعضای خانواده و صحبت کردن درباره مسائل مختلف، گعده‌های خانوادگی و شب نشینی‌هایی که ریشه در مهر و محبت نسبت به یکدیگر دارد خود زمینه ساز آرامش روحی و روانی است که در سایه آن بسیاری از مشکلات اعضای خانواده مطرح و با همفکری و همدلی سایر اعضا، حل یا برای آن چاره اندیشی می‌شد.
حال باید دید طرح هایی چون «زیست شبانه» چقدر با این فرهنگ اسلامی و ایرانی تطابق دارد و اجرای آن چه مزایا و آسیب های فرهنگی و دینی در پی دارد که بررسی این مساله در این مقال نمی گنجد و نیازمند کارهای پژوهشی عمیق است.
نظرات