به گزارش روابط عمومی و بین‌الملل، آیت‌الله سید رحیم توکل روز یکشنبه در جلسه درس اخلاق جامعه الزهرا علیهاالسلام که با حضور اساتید و طلاب مراکز و مدارس علمیه در تالار بیداری اسلامی برگزار شد، عنوان کرد: یکی از بحث‌های مهم که مطرح است، هم در عرف عام و هم در عرف خاص، شکر منعم است اگر به ما محبتی شد و اگر در حق ما انعامی صورت گیرفت، از این منعم باید تشکر کرد.

اصل هدایت عامه در قدردانی از منعم

استاد اخلاق حوزه اظهار داشت: تشکر از منعم دو قید دارد، اول اینکه آن نعمتی که بر ما روا داشت و آن انعامی که در حق ما ادا کرد، در چه وضعی است، هرچه انعام بالاتر باشد شکر بالاتری می‌طلبد. دوم اینکه، فرد منعم چه کسی است، اگر فرد منعم در دید ما قرب خاصی داشته باشد کیفیت تشکر با هم فرق می‌کند.

آیت الله توکل با بیان اینکه جایگاه منعم در کیفیت قدردانی ما اثر دارد، گفت: گاهی پدر و مادر محبت می‌کنند که اگر دست و پای او را ببوسیم کار به جایی است و هیچ عاقلی این عمل را قبیح نمی داند، اگر دست استاد را ببوسیم همه عقلا کار حسنه می‌دانند، اگر دوست و همکار به ما ابراز محبت کرد، دست بوسیدن جا ندارد و می‌تواند به گونه ای دیگر تشکرکند.

وی تصریح کرد: خداوند متعال آفریننده ما است، آنچه داشتیم به ما عطا کرده و آنچه داریم، او به ما داده و آنچه نداریم و بعدها به ما عنایت می‌شود، او باید به ما بدهد. خداوند متعال ولی مطلق است و به چیزی نیاز ندارد، کمال محض است و نقصانی در او راه ندارد، مادی هم نیست که دست و پای او را ببوسیم، بنابراین چگونه باید از او تشکر کنیم؟

استاد اخلاق حوزه ادامه داد: عقل ما به تنهایی نمی داند که چگونه باید از پروردگارش تشکر کند که در اینجا هدایت عامه و ارسال انبیا معنا پیدا می‌کند، یعنی باید افرادی از طرف منعم و پروردگارمان بیایند و به ما بگویند چگونه او را حمد و ستایش کنیم.

وی با بیان اینکه باب هدایت عامه با شکر منعم باز می‌شود، عنوان کرد: در هدایت عامه، هم عالم تشریع و هم عالم ارسال انبیا و نزول کتاب را به انسان می‌گویند، انبیای الهی برای هدایت همه مردم آمدند تا دست همه را بگیرند، هم دست سلمان و ابوذر و مقداد را و هم دست ابوجهل و ابوسفیان را بگیرند، چنانچه خداوند در آیه 28 سوره سبا می‌فرماید: «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشيراً وَ نَذيراً؛ و ما تو را جز برای همه مردم نفرستادیم تا (آنها را به پاداش‌های الهی) بشارت دهی و (از عذاب او) بترسانی»، به همین خاطر هدایت عامه می‌گویند.

وی افزود: باب هدایت عامه درباره نزول کتاب قرآن کریم هم همین گونه است، قرآن آمده تا دست همه را بگیرد، خداوند در آیه 185 سوره بقره می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ هُديً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدي‏ وَ الْفُرْقانِ؛ ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حق از باطل».

استاد اخلاق حوزه تأکید کرد: در هدایت عامه به ما راه را نشان می‌دهند تا بتوانیم قدردان پروردگار خود باشیم و به آنچه از ما می‌خواهند عمل کنیم.

وی در ادامه با اشاره به هدف از هدایت عامه، گفت: خداوند در آیه 9 سوره حدید می‌فرماید: «هُوَ الَّذي يُنَزِّلُ عَلي‏ عَبْدِهِ آياتٍ بَيِّناتٍ لِيُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَي النُّورِ؛ او کسی است که آیات روشنی بر بنده‌اش [محمد] نازل می‌کند تا شما را از تاریکیها به سوی نور برد و خداوند نسبت به شما مهربان و رحیم است».

وی افزود: خداوند در این آیه، علت نزول کتاب را خروج از وادی ظلمت و ورود به وادی نور بیان کرده است، اما سوال این است که وادی ظلمت کجاست؟، شرایط خروج از وادی ظلمت چیست؟ وادی نور کجاست؟ شرایط ورود چیست و موانع ورود چیست؟

هر وادی که در آن رنگ الهی باشد، وادی نور است/قرآن کریم ما را از وادی ظلمت به وادی نور هدایت می‌کند

استاد اخلاق حوزه با اشاره به آیه نور در سوره نور، تصریح کرد: خداوند در آیه 35 این سوره می‌فرماید: «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ؛ خداوند نور آسمان‌ها و زمین است»؛ در این آیه از خداوند عالم تعبیر به نور شده، بنابراین وقتی خداوند به نور تعبیر شده، پس وادی نور، وادی خدا می‌شود؛ هر وادی که در آن رنگ الهی نباشد، در آن وادی، نور نیست و آنجا که نور نباشد، ظلمت است، پس وادی ظلمت وادی غیرخدا است.

وی تأکید کرد: قرآن کریم آمده تا ما را از وادی ظلمت و غیرخدا به وادی نور و خدایی ببرد، ما را به وادی ببرد که در بند بند این وادی رنگ خدایی مطرح است.

وی بیان داشت: سوالی که مطرح است که  برای ورود به وادی نور چه شرایطی وجود دارد تا ما را به این وادی راه دهند، چه موانعی را باید پشت سر بگذرانیم که در پاسخ باید به آیات قرآن کریم توجه کنیم.

استاد اخلاق حوزه یادآور شد: در آیات قرآن کریم هر کجا وادی ظلمت مطرح شد، ضلالت مراد نیست و هر کجا وادی نور مطرح شد، هدایت مراد نیست. به عنوان مثال، در آیه سوم آیت الکرسی آمده: «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَي النُّورِ؛ خداوند، ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورده اند آنها را از ظلمت‌ها  به سوی نور بیرون می‌برد».

وی افزود: خداوند خطاب به اهل ایمان می‌فرماید کسانی که مسلمان واقعی شدند، به واجبات و محرمات عمل کردند و دل ناباور را به باور کشاندند، افراد مؤمن هستند، دل را به باور کشاندند و اگر دست خدا بالای سر آنان بیاید، راه را پیدا کردند و از گمراهی درآمدند و در وادی خدا رفتند و زیر عنایت خاص حق تعالی هستند»، بنابراین این قاعده را جاری نکنید که هر کجا ظلمت و نور آمده، ضلالت و هدایت مراد است.

تبیین ترتّب تعلیم کتاب و حکمت بر تزکیه /ترتّب گشایش در کار بر شرح صدر

وی در ادامه به آیه دوم سوره جمعه اشاره کرد و اظهار داشت: خداوند می‌فرماید: «يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَکِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ؛ آیاتش را بر آنها می‌خواند و آنها را تزکیه می‌کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می‌آموزد»؛ خداوند در این آیه سه نکته «يُزَکِّيهِمْ»، «يُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ» و «الْحِکْمَةَ» را بیان کرده است، دو معنا وجود دارد، یعنی انبیای الهی در این دنیا سه وظیفه تزکیه، تعلیم کتاب و تعلیم حکمت را دارند و احتمال دوم این است که واو را ترتب بگیریم، یعنی کار اصلی انبیا «يُزَکِّيهِمْ» است؛ یعنی تعلیم کتاب بر «يُزَکِّيهِمْ» مترتب می‌شوند و تعلیم حکمت هم بر «يُزَکِّيهِمْ» مترتب می‌شود.

استاد اخلاق حوزه تصریح کرد: انبیای الهی یک کار عمده دارند که جان ما را آماده کنند، به ما صفا و جلای باطن بدهند و اگر جلا و صفای باطن در انسان درست شد، ظرف پاک نورانی را خالی رها نمی‌کنند و به مقدار جلا و صفای باطن برکات می‌ریزند.

وی یادآور شد: وقتی حضرت موسی علیه‌السلام می‌خواست به نزد فرعون برود، به خداوند فرمود «رَبِّ اشْرَحْ لي‏ صَدْري؛ وَ يَسِّرْ لي‏ أَمْري؛ وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِساني؛ يَفْقَهُوا قَوْلي‏؛ پروردگارا! سینه ام را گشاده کن و کارم را برایم آسان گردان و گره از زبانم بگشای تا سخنان مرا بفهمند»؛ این واوها در این آیات همه واو ترتب است؛ اگه شرح صدر باشد، انسان قوی شد و روح قدرت لازم را پیدا کرد، کارها بر او آسان است و کاری که برای دیگران سخت است، در دید او آسان می‌شود.

وی اضافه کرد: گاهی انسان، فرد بزرگی را می‌بیند، نمی‌تواند صحبت کند، یا به سختی سخن می‌گوید و زبان به لکنت می‌افتد، زیرا در سیطره روحی او قرار گرفته، بنابراین توان از دست می‌دهد و به لکنت می‌افتد.

استاد اخلاق حوزه گفت: اگر شرح صدر باشد، درنتیجه «يَسِّرْ لي‏ أَمْري» و «احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِساني» بر آن مترتب می‌شود.

حدیثی زیبا از امام محمد باقر(ع) /اگر انسان اهل عمل به دستورات الهی باشد، مشمول عنایت خداوند قرار می‌گیرد

وی عنوان کرد: اگر به دنبال تقوا بروید، خداوند به شما بار علمی می‌دهد، اگر ظرف و دل را آماده کنیم، برکات بر دل نازل می‌شود.

وی اظهار داشت: امام محمد باقر علیه‌السلام در روایتی می‌فرماید: «مَنْ عَمِلَ بِمَا یعْلَمُ عَلَّمَهُ اللَّهُ مَا لَمْ یعْلَم؛ هر کس عمل کند به آن چه می‌داند، خداوند به او می‌آموزد آن چه نمی‌داند»؛  این همان ترتب می‌شود، اگر اهل عمل به دستورات الهی باشید و به آنچه می‌گوییم عمل کنید، نکات بعدی را به شما عنایت می‌کنیم.

قاعده ظرف و مظروف در سیر و سلوک

استاد اخلاق حوزه یادآور شد: دل‌های ما ظرف است که در روایتی از امام علی علیه‌السلام آمده: «إِنَّ هذهِ الْقُلُوبَ أَوْعِيَةٌ فَخَيْرُهَا أَوْعَاهَا فَاحْفَظْ عَنِّي مَا أَقُولُ لَكَ؛ این دل‌ها همانند ظرف‌هایی هستند و بهترين آنها نگهدارنده ترين آنهاست. پس، هر چه می‌گويم به خاطر بسپار»؛ آنچه در دل می‌آید، مظروف است و یکی از قواعد مسلمه سیر و سلوک، قاعده ظرف و مظروف است.

وی تصریح کرد: ظرف، جان و باطن و دل‌های ما است، ابتدا به ظرف نگاه می‌کنند، اگر ظرف نورانی بود، مظروف را نورانی قرار می‌دهند  و اگر ظرف، ظلمانی بود، مظروف را ظلمانی قرار می‌دهند.

مؤمن با نگاه عبرت می‌گیرد/ ظرف دل را برای معرفت الله آماده کنید

وی بیان داشت: اگر دل، چرکین شود، حب جاه، ریاست، مال و حب دنیایی می‌آید و اگر به دنبال معنویت، حکمت الهیه، معرفت الله و محبت الله می‌گردیم، باید ظرف دل راآماده کنیم تا این گوهر نورانی را در باطن نورانی بریزند.

استاد اخلاق حوزه تأکید کرد: مؤمن با نگاه عبرت می‌گیرد، نگاه مؤمن نگاه لغو و سهو نیست و با هر نگاه، عبرتی برای خود درست می‌کند، هر دلی دل نیست، هر نگاهی نظر نیست و هر صاحب نگاه هم اهل نظر نیست.

وی توصیه کرد: اگر به دنبال معارف الهی و معرفت الله و حکمت الهیه هستید، بستر را آماده کنید؛ برخی مردم نماز می‌خوانند و روزه می‌گیرند، اما در به روی آنان باز نمی‌شود، چون دل را آماده نکردند.

وی با بیان اینکه برای سیر الی الله باید کمر همت را محکم ببندید، گفت: صفات رذیله مانع است و اغلال یا همان گناهان، انسان را زمین گیر می‌کند، اولین مرحله برای بسترسازی سیر الی الله این است که مانع دل کنار رود، زیرا نمی گذارد دل، رنگ نورانیت را ببیند.

وی عنوان کرد: اگر بخواهیم سیر معنوی داشته باشیم، باید حرکت کنیم تا حرکت به سیر و سپس به پرواز تبدیل شود؛ بنابراین ابتدا باید موانع کنار رود تا انوار الهی وارد قلب انسان شود.