به گزارش روابط عمومی و بین‌الملل، نشست علمی «تحلیل نحوه استفاده قرآن، روایات و کتب مرتبط با اعجاز از واژه معجزه» از سوی جامعه‌الزهرا سلام‌الله‌علیها در بخش حوزوی بیست و ششمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم برگزار شد.

سرکار خانم دکتر نجمه نجم در این نشست با بیان اینکه معجزه، در لغت از ريشه «عَجُزَ» به معني پايان و بن يك چيز است، گفت: در تعریف اصطلاحی، تعاریف علمای کلام و تفسیر و علوم قرآنی، متمرکز بر اثبات ادعای نبوت، تحدی، خارق العاده بودن و عجز بشر است و از منظر غالب آنان «اعجاز» کار شگفت انگیز و خارق العاده‌ای است که مدعی نبوت برای اثبات ادعای رسالتش همراه با دعوت به تحدی انجام می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه از جمله مباحث مهم پیرامون قرآن، بررسی اعجاز و شگفتی‌های آن است که هدف از آن، ایمان و یقین به صدق گفتار پیامبران می‌باشد، افزود: برای طرح این موضوع در آیات قرآن کریم از لفظ «اعجاز»، «معجزه» و حتی «خارق‌العاده» استفاده نشده است و قرآن کریم، برای معرفی علایم و نشانه حق‌گونه خود و بیان صحت ادعای پیامبران و الهی بودن آنان، از واژگان دیگری استفاده کرده است که مقصود را روشن تر می‌کنند؛ واژه‌هایی نظیر «آیه»، «آیات»، «بیّنه»، «حجت»، «برهان»، «سلطان» و«عجب»، که رویکرد معرفتی و توجه بندگان به نشانه‌های الهی را هدف قرار می‌دهد.

این محقق و پژوهشگر دینی با بیان اینکه در روایات بسیار اندکی از لفظ معجزه استفاده شده است، تصریح کرد: با بررسی کلام اهل بیت (علیهم‌السلام) در موضوع اعجاز، می‌توان گفتار آنان را به چند قسم تقسیم نمود که عبارت اند از: روایاتی که در قالب توصیف ویژگی‌های مختلف قرآن و وجوه قرآن بیان شده، روایاتی که توصیف قرآن با الفاظ آیه و بینه و حجه به کار رفته، روایاتی که با توجه به آیه و بینه بودن قرآن، اشاره به عجز بشر شده است، روایاتی که به عجز بشر از آوردن مثل قرآن اشاره کرده و روایاتی که در کنار لفظ آیه وبینه و حجه و علامه ...، لفظ معجزه هم ذکر شده است.

وی با اشاره به این که هر چه به فضای نزول نزدیک‌تر می‌شویم، استفاده از واژه اعجاز به ندرت یافت می‌شود، افزود: دوره‌های مربوط به استعمال واژه اعجاز و معجزه در کتب به این گونه است: عدم استعمال واژه‌های اعجاز و معجزه در معنای مصطلح کلامی تا حدود قرن سوم و استفاده از واژه آیه و بینه، استفاده از آیه و بینه و تأکید بر واژه‌های عجز و اشاره بر عاجز بودن، تولد واژگان اعجاز و معجزه  با هدف دفاع از شبهات، روند تدریجی استعمال این دو واژه بر محوریت مباحث نظم و بیان معانی قرآن و اثبات عجز بشر و شیوع تدریجی و ادامه روند تقلیدی استعمال واژگان اعجاز و معجزه و به تدریج عدم استفاده از استعمالات قرآنی.

نجم عنوان کرد: عدم استعمال قرآن از واژه اعجاز و معجزه مصطلح حتی یک بار بر اساس موارد ذکر شده حاوی نکته و پیامی باید باشد و این نکته تأمل و ضرورت دقت نظر در استعمال واژه‌ها را دو چندان می‌کند.

وی مطرح کرد: به نظر می‌رسد در شعر عرب تحدی وجود داشته و به همین دلیل از آیات قرآن مربوط به معارضه، تعبیر به تحدی شده است از این رو شاید اعجاز و معجزه هم در اشعار عرب و فرهنگ عرب برای توصیف تعجب و عدم توانمندیشان مرسوم بوده و در نتیجه هنگام مواجهه با قدرت قرآن، از آن استفاده کرده اند همچنین تنازع و بحث علمی میان علما برای بیان مدل و نوع ناتوانی انسان، موجب وضع و اشاعه همچون واژه ای در آن شرایط حساس بوده است.

این استاد حوزه با بیان اینکه عامل دیگری که تا حدودی بر بالندگی گفتمان کلامی و ادبی حول اعجاز قرآن تأثیرگذار بوده است، اختلاف شدید بر سر مخلوق بودن قرآن است، گفت: در برداشتی دیگر می¬توان گفت که خود متکلمان واقف بر عدم استعمال معجزه در قرآن بوده‌اند و شاید به هدف تفکیک مصادیق آیات خاص پیامبران در قرآن از سایر آیات الهی، به دنبال اصطلاح نوپدیدی بوده‌اند تا برای جلوگیری از خلط آن با سایر آیات، چاره‌ای اندیشیده باشند.

وی با اشاره به اینکه برخی از محققان فقط با طرح موضوع و فارغ از هرگونه موضع‌گیری یا تحلیلی در مورد آن، به این نکته توجه کرده‌اند که، معجزه مورد استعمال قرآن و اکثر روایات نمی‌باشد، افزود: از طرف دیگر گروهی معتقدند واژه معجزه جزو استعمالات زمان نزول بوده است.

نجم تصریح کرد: دیدگاه دیگری معتقد به استعمال و مأنوس بودن عرب با مفهوم این واژگان است، عنوان کرد:  برخی معتقدند دلالت معنایی آیات الهی در قرآن بر جنبه خارق‌العاده بودن آن است و در نتیجه چون بار اصلی معنایی این آیات بر خرق عادت تأکید دارد، به همین دلیل در قرآن واژه معجزه استعمال نشده است

وی گفت: رویکرد روان شناسانه قرآن در بیان مطالب و استفاده از الفاظ مثبت با محتوای تأثیرگذار بر درک قدرت الهی، به جای تکیه بر الفاظ سرزنش آمیز و تمرکز بر ناتوانی و عجز مخاطب، حاکی از تمهیدات خداوند در هدف هدایتی و تربیتی اوست و مبین روش و کلام الهی بر توجه دادن بنده به بینه و آیت بودن قرآن-که حجت میان او و بندگان است بوده است.

این محقق افزود: از آنجا که «معجزه» فقط برای تبیین گونه خاصی از آیات الهی به کار رفته و به هدف خاص و طبق اقتضائات زمان و مکانی ویژه، توسط بشر وضع گردیده است و در اصول عقاید، خارق عادت طبیعت بوده و کارکرد آن در کلام اسلامی تصدیق مدعی نبوت و در الهیات یهودی و مسیحی، اثبات آموزه اصلی دین است، در نتیجه در اجزای تصوری و از حیث کارکرد با مفهوم قرآنی آیه تباین دارد.

وی ابراز کرد: پیش فرض حجیت الفاظ الهی، حکیمانه بودن سخن خداوند، تدبیر او در گزینش واژگان قرآن جهت بیان معارف وعقاید، برنامه ریزی الهی برای تربیت و هدایت بشر با رویکرد تکاملی، عدم استفاده قرآن از لفظ معجزه دارای پیام و نکته ای معرفتی و تربیتی است.

نجم گفت: ترویج واژه معجزه، شاید در زمان خود مفید و مؤثر و مناسب بوده است به هر ترتیب ادامه روند ترویجی اصطلاح معجزه با توجه به نیاز و اقتضائات فعلی، دارای اولویت نیست و مراد این نشست، حذف واژه اعجاز و معجزه نیست اما معتقدیم لازم است با عنایت به تأثیر الفاظ در اندیشه و عمل انسانها، در جهت توجه و احیای واژگان منتسب به قرآن، گامی را در رشد اندیشه‌های قرآنی برداریم.