به گزارش روابط عمومی و بین الملل، یازدهمین کرسی ترویجی جامعه‌الزهرا(سلام‌الله‌علیها) با عنوان «رابطه اندیشه اسقاط تدبیر ابن‌عطاءالله اسکندرانی با نظریه ولایت در عرفان اسلامی» از سوی معاونت پژوهش جامعه‌الزهرا(سلام‌الله‌علیها) در پژوهشگاه حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) برگزار شد.

سرکار خانم «نعیمه ابراهیمی علویجه» استاد جامعه‌الزهرا(سلام‌الله‌علیها) به عنوان ارائه‌دهنده این کرسی و حجت الاسلام و المسلمین دکتر «حامد آل یمین» استادیار و عضو دانشکده گروه تاریخ و تمدن و انقلاب اسلامی دانشگاه تهران، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب و جامعه المصطفی العالمیه ناقد این کرسی بودند، همچنین دکتر «محمد سوری» استادیار و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دبیری علمی این جلسه را به عهده داشت.

در این کرسی ترویجی، سرکار خانم نعیمه ابراهیمی گزارشی از مقاله خود ارائه داد و بیان داشت: ابن‌عطاءالله اسکندرانی(متوفی 709) یکی از مشایخ سلسله شاذلیه در مصر و سلسله شاذلیه از گسترده‌ترین سلسله‌های صوفیه است.

استاد جامعه‌الزهرا(سلام‌الله‌علیها) افزود: اهمیت ابن‌عطاءالله در تصوف شاذلیه به این علت است که ابوالحسن شاذلی مؤسس این سلسله و شاگرد او ابوالعباس مُرسی که استاد ابن‌عطاءالله بوده هیچ‌کدام اثر مکتوبی نداشتند و اولین کسی که اندیشه‌های آنها را ثبت کرد ابن‌عطاءالله است.

ابراهیمی افزود: مجالس درس ابن عطاءالله رونق زیادی داشت و شاگردان زیادی را به سرزمین‌های مختلف فرستاد و باعث گسترش سلسله شاذلیه شد.

وی با بیان اینکه یکی از محورهای اساسی اندیشه‌های ابن‌عطاءالله اسقاط تدبیر است، گفت: منظور ابن‌عطاءالله از اسقاط تدبیر این نیست که سالک تمام زندگی و معاش خود را کنار بگذارد؛ بلکه باید تدبیر ناپسندی را که مخالف اراده خدا و موافق لذت‌های نفسانی است رها کند.

استاد جامعه‌الزهرا(سلام‌الله‌علیها) ادامه داد: انسانی که در روز اَلست به حُسن تدبیر خدا اعتماد کرده و برای خود تدبیری همراه تدبیر خدا در نظر نگرفته اکنون که به معرفه‌الله رسیده و اسرار ملکوت را مشاهده کرده نباید تدبیری همراه تدبیر خدا داشته باشد؛ چون در مشاهده عظمت خدا مدهوش است و راهی برای تدبیر کردن نخواهد داشت و تا زمانی که تدبیر برای او باقی مانده شایستگی حضور در بارگاه الهی را ندارد.

ابراهیمی یادآور شد: ابن عطاءالله در بحث فناء و بقاء، بحث ولایت را مطرح می‌کند و می‌گوید: «کسی که به مقام فنا رسیده ولیّ خدا روی زمین است. ولیّ با انجام فرائض به خدا نزدیک می‌شود و با انجام نوافل دوست خدا می‌شود و به جایگاهی می‌رسد که خداوند گوش و چشم و دست او می‌شود. پس، چون ولیّ از تدبیر خود خارج شده و با توکل بر خدا نفس را راهبری می‌کند تدبیر امور عالم را به اذن الهی در دست می‌گیرد و ولیّ خدا روی زمین می‌شود».

نقد کرسی ترویجی و پاسخ‌های ارائه دهنده

در ادامه، حجت الاسلام و المسلمین دکتر آل‌یمین نقدهای خود را در رابطه با این مقاله بیان داشت که برخی از آنها عبارت بود از: 1) عدم تبیین و کافی معنای اسقاط تدبیر 2) تعدد نقل قول‌ها از ابن‌عطاءالله 3) عدم ارائه نظر توسط نویسنده 4) عدم بیان نتایج تطبیق‌ها، مثلا آیا حرف ابن‌عطاءالله با حرف دیگر عرفا در مورد معنای ولایت متفاوت است یا نه؟ 5) ابراز عنوان نظریه ولایت، صحیح است بلکه باید مفهوم ولایت گفته شود.

استاد ابراهیمی در پاسخ به این نقدها اظهار داشت: معنای اسقاط تدبیر در توضیح مقامات و احوال بیان شده، اما چون می‌خواستم پیرامون بحث ولایت کار کنم، قدری از بحث مقامات را کم کردم؛ لذا از توضیح در مورد اسقاط تدبیر کاسته شد.

وی افزود: از آنجا که هیچ پیش‌زمینه‌ای در مورد نظریه ابن‌عطاءالله نبود عین نظراتش نقل شد؛ لذا نقل‌قول‌ها زیاد شدند. اما این که بیان شد، نویسنده نظریه‌ای ندارد؛ صحیح نیست چرا که بحث معرفه‌الله بین نظر ابن‌عطاءالله و دیگر عرفا در بحث ولایت مقایسه تطبیق صورت گرفت و در مورد نتایج تحقیق هم، هدف تبیین تفاوت بین نظریه‌ها نبود؛ بلکه مقصود بیان رابطه بین آنها بود و این نتیجه حاصل شد که یکسانی بین اسقاط تدبیر و نظریه ولایت وجود دارد. در پایان جلسه به پرسش‌های حضار پاسخ داده شد.